Requiem

Vier vrouwen, vier componisten, vier diplomaten en een gek. Twee Fransen, twee Russen, twee Duitsers, twee Oostenrijkers en twee Britten. Charlotte was de zus van Maximilien Robespierre en had een blijvende invloed op het beeld dat van haar revolutionaire broer zou overleven. Daarom verdient zij een eerbetoon in naam van de talloze vrouwen achter de anonieme stuwende krachten die in de Franse Revolutie opereerden. Aan het andere uiterste: Metternich. Hij overleed het jaar dat Italië werd geboren. Nu ja, officieel was die geboorte in 1861, maar de beslissende veldslag werd geleverd in het jaar van zijn overlijden. Metternich was een Rijnlander, maar het Habsburgse rijk had onder zijn leiding na de val van het Napoleontische Empire tot zijn overlijden Europa gedomineerd. Onlosmakelijk verweven met zijn lot: Karl von Nesselrode, de slimme maar aartsconservatieve Russische minister van Buitenlandse Zaken en Dorothea de Lieven, Russin en ‘aartsintrigante’ met liberale whig sympathieën.

Frankrijk was de eerste van die grote naties met een Europese roeping, sommigen - in navolging van Finkielkraut - zullen het de roeping te domineren noemen. Maar na de dood van Talleyrand twintig jaar voor die van Metternich, was het land enkel nog in samenspraak met haar ongeboren Latijnse zus Italië en met Rusland in staat de agenda te bepalen. Een stoet vrouwen passeerde de revue in zijn leven. Zijn nichtje was de belangrijkste, omdat - in de woorden van de Amerikaanse ambassadeur in Parijs in die jaren - ‘Frankrijk door vrouwen wordt geregeerd’.

Wilhelm en Caroline von Humboldt drukten hun stempel op de Wende van Pruisen naar Duitsland. Taal filosofen en –minnaars zonder het handwerk van de dagelijkse politiek te minachten, wat de progressieve Centraal-Europeanen zo vaak is verweten. Vormärz was geen aanloopje tot 1848, het waren de vormingsjaren van Duitsland en daarmee van Europa. George III verloor stamland Hannover en de Amerikaanse kolonies. Toch regeerde hij de eerste twee decennia van wat de Britse eeuw zou heten, maar hij verloor de greep op zijn Empire en op zichzelf.

En ten slotte: hoe raakten Beethoven, Schubert, Neukomm en Salieri betrokken bij de compositie van Europa? Want de muzikale heren hadden uitgesproken politieke meningen! De Sturm-und-Drang van de Duitse muzikale vernieuwers botste met het politiek-muzikaal conservatisme van de Italiaan, met de Franse Salzburger net als zijn werkgever Talleyrand au juste milieu...