Requiem voor een dichter

‘Lucebert zal voorlopig een koan blijven, een raadsel waarop slechts één antwoord mogelijk is: het jouwe.’

Dichter en beeldend kunstenaar Lucebert neemt het vaak op voor wat lelijk, verdacht, buitengesloten is. De verbijstering is daarom groot als begin 2018 duidelijk wordt dat hij in de oorlog in de ban is van nazisme en antisemitisme. Uitgerekend hij, Keizer der Vijftigers, tot zijn dood in 1994 een van de boegbeelden van progressief Nederland. De kwestie roept een ongemak op waar we nog niet mee klaar zijn.

Herlees je het oeuvre van deze grote dichter dan kun je ontdekkingen doen. In zijn vroege werk laat hij regelmatig Duitse plaatsnamen vallen – eigenlijk heel gedurfd, net na de oorlog. In de poëzie van na zijn vijftigste neemt hij opnieuw risico’s. Met de kennis van nu is het soms alsof hij bijna sméékt om ontmaskering, afgaande op de vele zelfbeschuldigingen en bestraffingstaferelen. Daarbij is de teneur van de bundels na 1981 zo anders, dat het niet makkelijk is om ermee te verkeren. Hoe je te verhouden tot een dichter die zich graag neerzet als een bedrieger en kwakzalver? Als verworden idealist? Die zijn lezers als een Hamlet uitdaagt met zijn zelfverachting? Wat is dit voor duister spel?

Jan Oegema (1963) is letterkundige. Recent publiceerde hij Rilke en de wijsheid, dat in korte tijd vier drukken beleefde. Het was het mooiste boek van 2021, vond filosoof Miriam Rasch in het jaaroverzicht van de NRC.